Na padinama planine Povlen, u selu Lelić nadomak Valjeva je 4. januara 1881. godine po novom kalendaru, odnosno 23. decembra 1880. po starom u porodici Velimirović rođen sin Nikola.
Rane godine
Rano je oboleo od dizenterije i upravo ta bolest je utrla put njegovom budućem životu i radu. Nikola se zavetovao da će svoj život potpuno posvetiti služenju Gospodu ako se izleči.
Nikolini roditelji, Katarina i Dragomir su se bavili zemljoradnjom i bili su pobožni. Krajem 18. veka se iz mesta Osata u Bosni i Hercegovini porodica Velimirović doselila u Lelić.
Školovanje vladike Nikolaja
Školovanje Nikola započinje u manastiru Ćelije, u kome se opismenio. Njegov učitelj Mihajlo Stuparević primećuje veliku revnost Nikolinu u učenju i zato mu preporučuje da školovanje nastavi u Valjevskoj gimnaziji. Kao i većina učenika u to vreme, služio je u valjevskim kućama, ali je pokazivao neverovatan intelekt i revnost u učenju.
Kada je završio šesti razred Valjevske gimnazije, konkurisao je i u Vojnoj akademiji. Međutim, zbog svoje tada sitne građe, biva odbijen.
Zato konkuriše na Bogosloviju u Beogradu, na koju biva primljen.
Tokom školovanja se nije fokusirao samo na školsku literaturu, već je čitao dela velikih pesnika, pisaca i filozofa. A dok se školovao na Beogradskoj Bogosloviji je oboleo od tuberkuloze, sa čijim posledicama se borio godinama kasnije.
Početak stvaralačkog perioda
Nakon završetka Bogoslovije biva postavljen za učitelja u valjevskim selima. Pored toga što je imao prilike da lično upozna srpskog seljaka i njegovu dušu, Nikola je tada upoznao i sveštenika Savu Popovića, kome je pomagao u poslovima oko parohije.
Kako mu je lekar zbog zdravlja preporučio boravak na moru, to je on leta provodio u Boki i Dalmaciji. Iz tog perioda su i njegova dela, u kojima sa puno ljubavi i poštovanja opisuje Bokelje i Dalmatince.
Prve radove je objavio u “Hrišćanskom vesniku”, listu u čijem je uređivanju i lično učestvovao.
Dalje školovanje i doktorat
Srpska pravoslavna crkva ga upućuje na dalje školovanje. Nikola bira da školovanje nastavi na starokatoličkom fakultetu u švajcarskom gradu Bernu.
Zatim školovanje nastavlja na univerzitetima u Nemačkoj, Engleskoj i Rusiji.
Doktorat iz teologije pod nazivom “Vera u Vaskrsenje Hristovo kao osnovna dogma Apostolske Crkve” je odbranio u 28. godini na fakultetu u Bernu.
Doktorirao je i filozofiju na britanskom Univerzitetu u Oksfordu.
Po ozdravljenju od dizenterije, 20. decembra 1909. godine se zamonašio u beogradskom manastiru Rakovica. Tada dobija čin jeromonaha i ime Nikolaj.
Prvo hapšenje
Narednu godinu provodi u Rusiji. Upravo iz tog perioda je i njegova prva veća studija pod nazivom “Religija Njegoševa”.
Zatim na Bogosloviji u Beogradu predaje filozofiju, psihologiju, logiku, istoriju i strane jezike. U to vreme u crkvama u Beogradu i drugim gradovima Srbije počinje da drži besede. Mahom su se one ticale tema iz svakodnevnog života.
Biva pozvan u Sarajevo, povodom proslave lista “Prosveta”. Tada upoznaje čuvene Srbe poput Alekse Šantića, Svetozara Ćorovića, Jovana Dučića i druge.
Prvi put biva uhapšen zbog svoje izjave po povratku iz Sarajeva od strane austrijskih vlasti.
Uzeo je i aktivno učešće tokom ratova od 1912. do 1918. godine.
Odlazak van zemlje
Tadašnja Vlada ga aprila 1915. godine upućuje u Ameriku i Englesku, gde ostaje naredne 4 godine. Tamo je držao predavanja gde god je mogao i tako se borio za ujedinjenje i spas Srba i Južnoslovenskih naroda.
Na zboru u Čikagu, koji je održan avgusta 1915. godine je mnoge pridobio za ideju jugoslovenstva. Mnogi dobrovoljci sa američkog tla tada odlaze na Solunski front. U to vreme Nikolaj Velimirović iznosi i ideju o ujedinjenju svih hrišćanskih crkava.
Za episkopa žičkog biva izabran 25. marta 1919. godine po novom kalendaru. U Ohridsku eparhiju biva prebačen godinu dana kasnije.
Tokom tih godina odlazi u narodne misije u Atinu, Konstantinopolj, na Svetu Goru, kao i u Englesku i Ameriku.
Aktivno učešće u javnom životu
Uzeo je učesće na brojnim mirovnim konferencijama, zatim na konferencijama hrišćanske zajednice mladih u svetu, te na ekumenskim crkvenim skupovima i Svepravoslavnim konsultacijama.
U Ohridskoj eparhiji od 1920. do 1931. godine, odnosno u Ohridsko-bitoljskoj do 1936. godine je odigrao značajnu ulogu. A značajan je i njegov doprinos ujedinjenju pojedinih crkava u novostvorenoj državi.
Sa Justinom Popovićem i Jovanom Šangajskim je sarađivao tokom službe na Bogosloviji u Bitolju. Mnoga njegova značajna dela potiču upravo iz tog perioda.
Vladika Nikolaj Velimirović je razvio višestranu međucrkvenu delatnost i trudio se da pomogne da u srpskom manastiru Hilandar na Svetoj Gori bude obnovljen opštežiteljni način života, te je u svetogorskom manastiru Vatoped učestvovao na Predsabornoj konferenciji pravoslavnih crkava, održanoj 1930. godine.
Trudio se da dobre odnose održava sa Grčkom pravoslavnom crkvom i sa Bugarskom, te generalno dobre odnose među narodima u tadašnjoj državi.
Uticaj nemačkih okupatora na vladikin život
Digao je otvoreno svoj glas protiv hapšenja pravoslavih vernika i sveštenika na tlu tadašnje Jugoslavije.
Iako je bio podržan od strane naroda, bio je omražen od strane nemačkog okupatora zbog učešća u obaranju antinarodnog pakta Vlade Cvetković-Maček.
Mada je vladika Nikolaj bio blizak Dimitriju Ljotiću, vođi pokreta “Zbor”, zbog pozitivnog stava prema britanskim vrednostima, biva označen kao “izraziti anglofil” od strane nemačke obaveštajne službe.
Posle održane propovedi protiv partizana u Vrnjačkoj banji, vladiku Nikolaja su posetili nemački obaveštajci, kao i Mihailo Olćan, koji je bio Ljotićev ministar u Vladi Milana Nedića, želeći da ga ubede da sarađuje sa nemačkim okupatorom. Ipak, nemački agenti su došli do zaključka da je vladika povezan sa generalom Dragoljubom-Dražom Mihailovićem, pa su odustali od te ideje.
Milan Nedić zaključuje da bi vladiku trebalo internirani negde u okolinu prestonice. Na sreću, to se nije desilo.
Početkom 1942. godine vladika obaveštava nemačkog okupatora da je spreman da sarađuje u borbi protiv partizana. Upravo zato, ali iz zbog intervencije Ljotića, vladiki Nikolaju biva dozvoljeno da do 18. novembra 1942. godine ostane u manastiru Ljubostinja.
Zatim ga prebacuju u blizinu Pančeva, u manastir Vojlovicu, jer je postojala sumnja da sarađuje sa četnicima.
Tamo je u maju naredne godine prebačen iz manastira Rakovica i tadašnji srpski patrijarh Gavrilo Dožić.
Odatle obojicu nemački okupatori odvode u zloglasni koncentracioni logor Dahau, u deo namenjen sveštenstvu i visokim oficirima. Tamo ostaju naredna 3 meseca. Bili su oslobođeni nakon intervencije Nojbahera, što je bio deo pogodbe koju su nemački okupatori imali sa Ljotićem i Nedićem.
Konačni odlazak iz zemlje
Sa Nojbaherom i Nedićem putuje u Sloveniju, u cilju pripreme borbi protiv partizana. Tamo je blagosiljao i četnike i ljotićevce, a posmrtni govor na sahrani Dimitrija Ljotića je održao upravo vladika Nikolaj.
Posle toga odlazi u Austriju, zatim u Englesku i na kraju u Ameriku, gde je i preminuo 18. marta 1956. godine po novom kalendaru.
Često je pomagao mnoge srpske Svetinje dok je boravio u Americi.
