Ako ste imali prilike da posetite glavni grad Grčke ili da vidite neku fotografiju Atine, sasvim sigurno ste videli i Partenon, odnosno brdo Akropolj.
Međutim ono što većina turista ne zna jeste da Grke mnogo boli to što se mermeri Partenona i statua jedne od 6 karijatida ne nalaze u njihovoj zemlji.
Akropolj Atina
Takozvani grad na brdu, kako se Akropolj može slobodno prevesti, je danas jedan od simbola glavnog grada Grčke. Da ne bude zabune, akropolj kao pojam postoji i u drugim grčkim gradovima, ali je svakako najpoznatiji upravo onaj koji se nalazi u Atini.
Obilazak Akropolja je uobičajen za sve turiste, a upravo na njemu se nalazi i hram posvećen boginji Atini, koja je i zaštitnica grada.
Na Akropolju se nalazi i hram Erehtejon, kao i hram posvećen boginji Atini Nike, zatim propileji i naravno Muzej Akropolja.
Hram Partenon Grčka
Posvećen boginji Atini, Partenon se smatra najboljim predstavnikom klasičnog stila grčke arhitekture, dok ujedno važi za najreprezentativnije delo dorskog stila.
Nakon što je završena Bitka na Maratonu, oko 490. do 488. godine pre Hrista, radilo se na izgradnji hrama, koji će biti posvećen boginji Atini, odnosno devici Atini. Nažalost, 480. godine pre Hrista su Persijanci napali tadašnji grad i uništili ga, a sa njim i Akropolj i hram čija je izgradnja ranije započeta.
Podaci navode da je oko 50 godina građen hram Partenon, a sve zahvaljujući čuvenom grčkom vojskovođi Periklu.
Skulpture i dekoraciju je radio takođe čuveni grčki vajar Fidija, a zabeleženo je da su arhitekte Kalikrat i Iktin gradnju hrama Partenon Atina započeli 447. godine pre Hrista. Zvanično je 432. godine pre naše ere završena gradnja ovog čuvenog hrama, a pretpostavka je da je oko godinu dana rađeno na ukrašavanju.
Na oko 16 kilometara udaljenosti od današnjeg glavnog grada Republike Grčke postoji planina Penteli, a sa koje je donešen kamen za gradnju Partenona. O tome postoje sačuvani materijalni dokazi u vidu finansijskih izveštaja, gde je navedeno da je Delski savez, kome je upravo Atina u to doba bila sedište, izvršio sva neophodna plaćanja.
Kako su ukradeni mermeri Partenona?
Da bismo mogli da dođemo do toga zbog čega se mermeri Partenona i jedna karijatida nalaze u Britanskom nacionalnom muzeju, moramo ukratko predstaviti istoriju ovog hrama.
Skoro hiljadu godina je hram Partenon bio potpuno neoštećen, ali je u toku petog veka naše ere došlo do toga da jedan od rimskih careva odnese u Konstantinopolj veliku statuu posvećenu boginji Atini. Nažalost, ta statua je u toku IV krstaškog rata, početkom 13 – og veka u potpunosti uništena.
Doživeo je Partenon i da bude hrišćanska crkva, a zanimljivo je da je u doba Istočnog rimskog carstva on bio hram posvećen Bogorodici, te ujedno izuzetno značajan za hrišćanske hodočasnike. Naime, podaci pokazuju da nakon Konstantinopolja, zatim grada Efesa, kao iz Soluna, Partenon u Atini biva okarakterisan kao četvrto mesto hodočašća po važnosti u to doba.
Istorija Partenona nažalost beleži i period kada je funkcionisao kao katolička crkva, a što se desilo u doba takozvanog Latinskog carstva. Još jednom nažalost, u to doba su porušeni unutrašnji stubovi u okviru hrama, te je na istočnom delu izgrađena apsida, a ujedno su i određeni zidovi u okviru naosa porušeni. U to doba su statue koje su predstavljale pojedina božanstva grčkog panteona bile ili uništene ili preobražene u skulpture, koje su bile karakteristične za katoličku crkvu.
Ipak, najveća tragedija je zadesila hram Partenon Atina u doba kada su Osmanlije tim delom vladale. Zbilo se to polovinom 15 – og veka, kada Partenon nažalost funkcioniše kao muslimanska bogomolja, odnosno džamija. Zabeleženo je da je u to doba minaret bio dograđen na ovaj grčki hram, ali ipak celokupna građevina nije dodatno oštećena.
U drugoj polovini 17 – og veka mletačka vojska napada Atinu, a u to doba Osmanlije barut čuvaju upravo u ovom grčkom hramu. Napadajući skladište baruta, 26. septembra 1687. godine mletačka vojska pogađa Partenon i značajno oštećuje građevinu. Frančesco Morosini koji je upravljao mletačkom vojskom se nije tu zaustavio, već je pokušao da iz delimično porušenog hrama ukrade skulpture. Koliko je u tome uspeo nije poznato, jer je veći deo skulptura bio uništen, a celokupna građevina je značajno oštećena. Zabeleženo je da su nestale upravo skulpture koji su se nalazile na spoljašnjim stranama građevine, dok su od ostataka nekih od njih kasnije pravljeni manji suveniri. Nedugo nakon toga je podignuta džamija na mestu razrušenog dela grčkog hrama.
Istorijske okolnosti su bile takve da je Osmansko carstvo bilo u određenom dobu stagnacije, pa je sve veći broj ljudi, a primarno zahvaljujući crtežima koji su se širili celim svetom o atinskom Partenonu, počelo da posećuje ovaj grad.
Najtragičniji period za hram posvećen boginji Atini definitivno je sam početak 19 – og veka. U to doba u Konstantinopolju je Tomas Brus, inače poznat kao lord Elgin bio ambasador Velike Britanije. Sporenja su velika oko toga kako je on došao u posed mermera Partenona i skulpture jedne karijatide. Naime, postoje informacije da je on zapravo tražio dozvolu od tadašnjeg sultana da načini crteže delova hrama, ali da je dozvolu koju je za to dobio, on jednostavno zloupotrebio.
Bilo kako bilo, poznato je da je lord Elgin potpuno neovlašćeno uzeo, da ne kažemo ukrao mermere Partenona. Naime, dozvola sultana zaista postoji, ali ni u jednom segmentu nije navedeno da on ima pravo da fizički ukloni friz i karijatide, odnosno ostale delove Partenona, a još manje da ih odnese u svoju zemlju. Na veliku žalost, on uopšte nije vodio računa o grčkom hramu, pa je načinio oštećenja koje su teško nadoknadiva. On je uzimao delove friza i uz pomoć lokalnog stanovništva, koje je tom prilikom platio, on je sve to lepo spakovao i odvezao u Škotsku, kako bi uredio svoju kuću.
Postoji čak podatak da je brod na kome su se nalazili mermeri Partenona doživeo nesreću, te da su i delovi friza i skulpture, zajedno sa ostalim ukradenim delima grčke arhitekture potonule. Ipak, čini se da ovom nečoveku to nije bio dovoljan znak da treba sve te skulpture da ostavi tamo gde pripadaju, pa je tako tri godine čak trajalo izvlačenje iz mora.
Posle toga, Elgin je sve do 1812. godine uz pomoć određenih umetnika toga doba otkupljivao, odnosno većinu dela grčke arhitekture prosto i jednostavno rečeno, ukrao.
Postoje indicije da je on osmanske vlasti praktično podmitio da bi mu bilo dozvoljeno da odnese mermere Partenona, ali to nije dokazano.
Da budemo precizni, skoro polovina friza sa grčkog hrama je tom prilikom ukradena, zatim jedna od karijatida, stubovi sa grčkog hrama Erehtejon, 17 delova reljefa Partenona i 15 metopa.
Da stvar bude još gora i nesrećnija, ovaj nečovek je sve to iskoristio da bi vilu u kojoj je stanovao, a koja se nalazila u Škotskoj, jednostavno ukrasio.
Odakle karijatida u Britanskom muzeju?
Samim tim što ga je puno koštalo i vađenje skulptura iz mora, a i zbog ličnih troškova, lord Elgin je zapao u velike dugove.
A onda se dosetio da bi ono što je ukrao mogao jednostavno da proda.
Ponudio je mermere Partenona i sve ostalo što je ukrao od Grčke Britanskom muzeju. Treba zabeležiti da je tadašnji Komitet Britanskog parlamenta zvanično pohvalio njegov „poduhvat“, koji je poznat pod simboličnim nazivom „Mermer“.
Godine 1816. je Velika Britanija, a opet prema preporuci Komiteta Britanskog parlamenta otkupila ukradena dela grčke arhitekture za 35 000 funti.
Treba napomenuti da je duplo veću sumu, odnosno 75 000 britanskih funti ovaj lopov tražio, ali se ipak zadovoljio i navedenom sumom.
Upravo na taj način su mermeri Partenona stigli do Britanskog muzeja i u njemu se nalaze i danas.
Spor koji Republika Grčka vodi sa Velikom Britanijom je praktično nerešiv, koliko god to bilo bolno i za Grke i za ljubitelje atinskog Partenona. Naime, Vlada Velike Britanije je pokušala da dobije na vremenu, te je navela jednu neverovatnu neistinu. Uslov da se mermeri Partenona vrate tamo gde pripadaju je bio da bude izgrađen novi muzej, koji će u potpunosti zadovoljiti visok kvalitet, koji ima i Britanski muzej. Zapravo su pokušali da navedu informaciju da mermeri Partenona i karijatida koja nedostaje mogu propasti ukoliko budu vraćeni. Sve to je dovelo do izgradnje novog Muzeja Aakropolja pre samo 10 godina. Zvanično je 20 juna 2009. godine otvoren novi Akropoljski muzej.
Zanimljivo je da na mestu gde se nalaze karijatide, ostavljeno je prazno mesto za šestu skulpturu koja nedostaje, odnosno koja je ukradena i trenutno se nalazi u Britanskom muzeju.
Na veliku žalost i Grka i svih ljubitelja Partenona, iako novi Muzej Akropolja 20. juna 2019. godine slavi 10 godina postojanja, karijatida nije vraćena, kao ni mermeri Partenona.
Prva koja je pokrenula priču o povratku mermera Partenona bila je čuvena grčka glumica Melina Merkuri. U to doba ona je bila ministarka kulture, a ostalo je zabeleženo da je izjavila da će se ponovo roditi tek kada mermeri Partenona budu bili tamo gde im je i mesto.